Salep dünyanın hemen her yerine yayılan, kayalıktan bataklığa dek farklı zeminlere ve iklim şartlarına adapte olmasıyla çeşitlenen orkidelerin bir türü de salep yetiştiriciliği için kullanılıyor.
Ülkemiz 26 cins ve 165 tür orkidenin ev sahipliğini yaparken, salep yetiştiriciliği için de ideal bir alan oluyor. Gösterişli çiçekleri ile tanınan orkidelerin gıda alanında kullanımı için doğru türün seçimi, sabırla yetiştirme ve uzun yıllar bekleme gerekiyor
Salep yetiştiriciliği hakkında bilmeniz gereken ilk ve en önemli bilgi, salep bitkisinin koruma altında olan endemik bir tür olduğudur. Bu nedenle çalışmalara başlamadan önce il-ilçe tarım müdürlüklerinden izin alınması gerekiyor. Ayrıca salep üretimi için dağlardaki yabani orkidelerin toplanması kesinlikle yasak ve cezaya tabi. Bunun yanında tek yumrulu orkideleri de toplamamak gerekiyor, zira bu işlem nesli tehlike altına soktuğu için çift yumrulu orkideler üzerinden salep üretimi gerçekleştiriliyor. Eğer birden çok yumru varsa, bir ana yumru bırakılıp diğeri tohumluk olarak alınıyor, böylelikle yeniden salep yetiştirme yapılabiliyor.
Peki salep yetiştiriciliği nasıl yapılır? Salep tohumluk yumru üzerinden, sonbaharda ekilerek yetiştiriliyor. Genellikle ekim-kasım ayları, salep ekimine uygun. Toplama için nisan, mayıs tercih ediliyor. Aslında iki tür salepten bahsetmek mümkün, ürünlerin hem fiyatını hem de özelliklerini değiştiren türler; dağ salebi ve çayır salebi olarak adlandırılıyor.
Salep üretimi nasıl yapılır diye merak ediyorsanız sizin için hazırladığımız ipuçlarını inceleyebilirsiniz. Salep üretimi oldukça karmaşık bir işlem gerektiriyor ve salep orkidesi doğal yaşam alanlarından mutlaka korumaya ihtiyaç duyuyor. Ayrıca, salep üretimi, bazı bölgelerde yasa dışı olarak yapıldığı ve bu tür bitkilerin korunması için ciddi tehlikeler yarattığı için sürdürülebilirlik açısından endişe kaynağı olabiliyor. Bu nedenle, salep üretimi nasıl yapılır ile ilgili bilgi vermek yerine, bu bitkilerin doğada korunmasını ve sürdürülebilirlik önlemlerini teşvik etmek daha iyi bir yaklaşım olarak biliniyor. Salep tüketimi ile ilgili yerel yasalara ve doğal yaşam alanlarını koruma kurallarına uymak son derece önem taşıyor.
Salep bitkisi Ege Bölgesi’nde 600-700 metreye kadar yüksekliklerde yetişebiliyor. Yüksek rakımlarda ise denemelerden alınan sonuçlara göre hareket ediliyor. Hemen her tür toprakta yetişebilen salep bitkisi, kültür ortamında hafif bünyeli, kışın su tutmayan, süzek ve madde açısından zengin topraklarda daha iyi sonuç veriyor.
Salep, bitkinin toprak altındaki yumrularından elde edildiği için iyi bir toprak hazırlığı gerekiyor. Bunun için haziran ayında, toprak işleme öncesinde dekara ortalama 4-5 ton yanmış ahır gübresi verilerek karıştırılıyor. Ayrıca solucan gübresi de kullanılabiliyor. Eğer solucan gübresi kullanmak isterseniz, dekara 400-500 kilogram gübreleme yapabilirsiniz. Sürümün ardından, topraktaki yabancı otların ve zararlıların temizlenmesi adına ilaçlama yapabilirsiniz.
Toprağı 3 ay kadar havalandırdıktan sonra yaz boyunca birkaç kez daha toprağı sürmeli ve eylülde esas hazırlığa başlamalısınız. Salep yetiştirmek için eylül ayı içinde dekara 15 kilogram N, 10 kilogram P2O5, 15 kg K2O veriliyor. Temel gübrelemenin ardından toprak yeniden işlenerek 25-30 cm yüksekliğinde ve 100 cm eninde küçük sırtlar hazırlanıyor. Sırtların üzeri düzlenerek, gevşek yapıda tohum yatağı oluşturmak gerekiyor. Bu sayede, kışın bitkilerin aşırı yağış durumunda, su altında kalması engelleniyor. Hazırlanan yastıkların üzerine, her yastığa 3 hat halinde, 20 cm aralıklı damlama sistemi kuruluyor.
Salep Nisan-mayıs aylarında, tohumluk amacıyla hasat edilen yumrular, salep ekimi için kullanılıyor. İzmir için ağustos sonlarında sürmenin başlaması ile yaklaşık eylül ayının ortalarında, önceden hazırlanan sırtlara 15 cm sıra arası, 10 cm sıra üzeri mesafe korunarak ekim yapılıyor. Büyüme noktaları yukarı gelecek şekilde, yaklaşık 6-8 cm derinliğe dikim gerçekleştiriliyor. Bu işlemi soğan kıskası dikmeye benzetebilirsiniz.
Salep Yumru dikiminin ardından, yağışla beraber yumrular toprak yüzeyinde görünür oluyor. Eğer yağış yetersizse, sulama desteği ile bitki büyüme için teşvik edilebiliyor. Ancak genellikle yağışlar yeterli oluyor. Fazla sulama veya su altında kalma alternaria hastalığına neden olabildiği için kesinlikle önerilmiyor.
Salep nasıl yetişir sorusundan sonra bu bitki yetiştiriciliği için en önemli sorun yabancı ot olduğundan, hem elle alma hem de ilaçlama gibi işlemlere gereksinim duyulması büyük önem taşıyor.
Salep bitkisinin en önemli zararlıları, domuzlar ve köstebekler oluyor. Domuzlara karşı çit ile önlem almak gerekirken, köstebekler için kimyasal ve kültürel yollara başvuruluyor.
Salep bitkisi için ideal söküm zamanı 4-5 kilogram yaş yumrudan 1 kilo kuru yumru edilebilecek zamana denk geliyor. Bunun için tam çiçeklenme döneminde salep hasadı yapılıyor. İzmir koşullarında en uygun zaman, nisan ayını işaret ediyor. Elle, şaşula yardımıyla yapılan hasat sırasında yumruların saplarından kırılarak toprak altında kalmamasına dikkat ediliyor. İyi bakıldığında salep bitkileri 2-3 yumru yapabiliyor. Kötü bakım ise yumru sayısında azalmaya ve verimde düşüşe neden oluyor.
Hasat edilen saleplerin soldurma işlemi, havadar ve açıkta gerçekleştiriliyor. Plastik kasalar içine tek sıra halinde serilen salepler, %75 gölgeleme altında, iklime göre ortalama 10-15 gün süreyle solduruluyor. Havalar güneşli ve rüzgarlı olduğunda soldurma kısaltılıyor, yağışlı ve serin olması durumunda soldurma süresi uzatılıyor. Ayrıca, yağış olduğu zamanlarda yumrular örtülerek korunuyor.
Soldurma durumunda, yumrular küçük berelerini tamir ediyor, kabuklar kalınlaşıyor ve su kaybederek depolamaya daha uygun hale geliyor. Eğer yumrular çok yaralıysa, soldurma sırasında çürüyebiliyor veya kuruyarak diğerlerinden ayrılıyor. Soldurma işlemi sayesinde, depolamada çürüyecek, diğer yumrulara zarar verebilecek yumrular alınarak depolamanın daha sağlıklı olması sağlanıyor.
Soldurma işleminin ardından, yumrular 4-5 santimetreyi geçmeden plastik kasa, karton kutu veya çuvallara konularak gölge yerlere alınıyor. Güneş görmeyen, hava sirkülasyonu olmayan ve farelerden korunan oda koşullarında muhafaza gerçekleşiyor. Bunun yanında, depolama sürecinde yumruların %40-50’ye dek ağırlık kaybı yaşayabileceği biliniyor. Eylül sonu, ekim başı gibi depolardan alınan tohumluk yumrular, fide yastıklarında hazırlanan yerlere dikilebiliyor.
Salep soğuk hava koşullarına uygun olan salep bitkisi, çoğu iklimde yetiştirilebiliyor. Salep bitkisi, kumlu ve kireçli toprakları tercih ettiği için ev içinde saksıda yetiştirilmek içinde uygun olabiliyor. Çoğu zaman güneşe ihtiyaç duyan salep bitkisi, tohumlarının ekilmesinden sonra büyümek için güneş ışığına ihtiyaç duyuyor. Sulama konusunda ise oldukça seçici olan salep bitkisi, toprağın nemli olmasını istese de fazla suyu sevmiyor. Genel olarak eylül ayında ekilen salep bitkisi, çiçeklerini nisan ve haziran aylarında açıyor. Siz de bu dönemde, salep yetiştirmek konularına dikkat edip bitkiyi hasat edebilirsiniz.
Salep yetiştirmenin püf noktaları aşağıdaki gibidir;
Salep yetiştirmenin püf noktalarına dikkat ederek, bu bitkiyi başarılı bir şekilde yetiştirebilirsiniz.
Türkiye’de salep yetiştiriciliği nerede yapılır?
Salep Ülkemizde, Karadeniz, Ege, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde salep yetiştiriciliği yapılıyor. Karadeniz Bölgesi’nde, Kastamonu ve Sinop’ta, Ege Bölgesi’nde Muğla’da, Akdeniz’de Antalya, Mersin, Burdur illerinde, Güneydoğu Anadolu’da Kahramanmaraş, Gaziantep ve Hatay’da, Doğu Anadolu’da Elazığ, Van, Muş, Bitlis’te salep yetiştirilebiliyor.
Salep nerede kullanılır?
Salep orkideleri, tıbbi amaçlı, dondurmalara katkı maddesi olarak veya sıcak içeceklerde kullanılabiliyor.
Salep Ne Zaman Dikilir?
Salep ne zaman dikilir sorusu için Eylül sonu Ekim başında depodan çıkarılan yumrular fide yastıklarında hazırlanan yerlerine dikilmelidir.
Editör : Berk YÜCE berk@haberolayi.com www.haberolayi.com
